Rzecz o miłości.

Wieczór Trzech Króli albo co chcecie w oryginale Twelfth Night, or What You Will, taki pełen tytuł nosi napisana w 1600 roku komedia, której autorem jest William Szekspir. Pierwsza część tytułu odnosi się do nocy poprzedzającej dwunasty dzień po Bożym Narodzeniu (w Elżbietańskiej Anglii był to 5 stycznia),  która to noc zamykała okres świąt. Kończono ten czas uroczyście, biesiadowano, bawiono się hucznie i najprawdopodobniej z tej okazji Szekspir napisał i wystawił tę sztukę.

Znacznie ważniejsza dla zrozumienia charakteru komedii jest druga część tytułu. Zagadkowe „Co chcecie”. Czego chcecie w ten wieczór widzowie? Rozrywki? Zapewne tak. Czego sobie życzycie w ten świąteczny czas? Może miłości?  Miłości.  Ale bowiem…

„… miłość

Ma w sobie tyle różnych wyobrażeń,

Że nie ma większej fantastki niż ona”

Czegóż bardziej sobie życzymy, pragniemy i za czym tęsknimy jak za miłością. Uczuciem, które wprawia świat cały w ruch (a przecież teatr to glob w pomniejszeniu). Podobnie jak bohaterowie sztuki zakochujemy się w każdym wieku, niezależnie od doświadczenia i posiadanej wiedzy. Niepomni niebezpieczeństw, kochamy narażając się na cierpienia, kłopoty i konsekwencje z tego wynikające.

Miłosnych konfiguracji jest w tej historii bez liku.

Żeby przybliżyć frywolny charakter komedii, a tytuł ewidentnie taki jej charakter zapowiadał, zajrzyjmy do książki profesora Jerzego Limona Szekspir bez cenzury, arcyinteresującego przewodnika po dziełach Szekspira widzianych z perspektywy mniej znanej. Zarówno tłumaczenia, jak i odległy czas powstania, sprawiają, że frywolny charakter sztuk Szekspira jest dla nas nieco zatarty.

Widz współczesny Szekspirowi czytając widniejące na afiszu What You Will w słowie „Will” dostrzegał jego dwuznaczność.

Jak pisze Profesor Jerzy Limon, słowo „will” dla współczesnych Szekspirowi znaczyło: „Jako rzeczownik: wola, chęć, ale też pierwsza sylaba imienia William”… „organ męski”, albo „wagina”, a także „wola”, „pragnienie” lub „żądza”, „chuć”; „admit” to „dopuszczać” (również w sensie seksualnym).

Sam tytuł opalizował wieloznacznością. Szekspir nie stosował dosłownej wulgarności. Wolałby widzom się sprośnie kojarzyło. Trzeba powiedzieć, że autor wywiązał się zawartością komedii z zapowiadanych w tytule obietnic. Wieczór Trzech Króli jest bowiem obok Romea i Juli jednym z najbardziej sprośnych dramatów Szekspira.

Zatem rzecz o miłości.

Odmian miłości jest w tej sztuce bez liku. A że w dobie renesansu chętnie studiowano dzieła antyczne (Szekspir czytał w angielskim przekładzie Plutarcha, najpewniej znał również dzieła Platona) bardzo możliwe, że nieobca była mu również antyczna klasyfikacja rodzajów miłości.

Agape — duchowa

Eros — seksualna

Philautia — własna

Philia — bratnia/siostrzana

Storge — rodzicielska

Ludus — radosna

Pragma — dojrzała

Mania — szalona

Najwięcej w Wieczorze Trzech Króli jest miłości ostatniego z wymienionych rodzajów, szalonej miłości, miłości od pierwszego wejrzenia, która powoduje zawrót w głowie i drżenie w sercu. Jak mówi Olivia (hrabianka zakochana w udawanym chłopcu, który jest dziewczyną zakochaną w Księciu, który kocha bez wzajemności tę że hrabiankę!) tuż po pierwszym spotkaniu z młodzieńcem:

„Co ja robię?

Nie wiem; i myśli znienacka truchleją:

A jeśli oko zwodzi je nadzieją

Fałszywą? Losie, co masz dla mnie w planie?

Stanie się, co się ma stać. Niech się stanie.”

Nie bez znaczenia jest miejsce, które wybrał autor dla rozegrania akcji sztuki. Rzecz dzieje się w Ilirii, antycznej krainie, rozciągającej się wzdłuż brzegu Morza Adriatyckiego. Miejsce to znane było Szekspirowi tylko z opisu, ale musiało się kojarzyć, egzotycznie, poetycznie i apetycznie. Czy można było wybrać lepsze usytuowanie dla potyczek miłosnych, zwłaszcza gdy świadkami ich mieli być spragnieni słońca mieszkańcy mglistych krain północnych?

Zatem do Ilirii.

Wszystkie cytaty z dramatu Wieczór Trzech Króli albo co chcecie w przekładzie Stanisława Barańczaka.